بسم الله
یکی از موضوعات پژوهشی قابل توجه علاقمندان به پژوهشهای بین رشته ای علوم قرآن و حدیث، مطالعات #بینامتنیتی قرآن کریم است. #بینامتنیت، التناص یا Intertextulity برای اولین بار در دهه 60 میلادی توسط #ژولیاـکریستوا ( 1941م- ) مطرح شد و به سرعت مورد توجه ناقدان ادبی و پژوهشگران حوزه های مرتبط با متون قرار گرفت. بر اساس این نظریه هیچ متنی (متن حاضر) مستقل از متون پیشین یا معاصر خود (متون پنهان) نیست و نویسندگان در نگارش، تحت تاثیر مطالعات پیشین خود هستند. این تاثیر پذیری می تواند آگاهانه یا ناخود آگاه باشد. از نمونه های استفاده آگاهانه و آشکار نویسنده استفاده از ترجمه ها، اقتباس و نقل قول ها و از نمونه های استفاده آگاهانه و پنهانی از متنی دیگر سرقت های ادبی است.
با بررسی هر متنی می توان تاثیرات متون پنهان را در آن کشف و روابط و نوع تاثیر پذیری آن را مشخص کرد. بررسی روابط بینامتنی در درک معنای یک متن نقش بسزایی دارد و ازین جهت بررسی آن در رشته های مطالعاتی که درک مفهوم و معنای یک متن از اهمیت زیادی برخوردار است حائز اهمیت است.
به کمک این دیدگاه می توان متون کهن و معاصر زیادی را مورد بررسی قرار داد. ازجمله بررسی #روابطـبینامتنیت در آثار سعدی، حافظ، مولانا، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و یا هر متن دیگری با قرآن کریم وکتب روایی. برخی نیز به روابط بین متنی قرآن کریم به عنوان متن حاضر، و عهدین و کتب پیشین به عنوان متن پنهان پرداخته اند. این موضوع پژوهشی تا کنون مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه علوم قرآن و حدیث قرار گرفته و ظرفیت پژوهشی بیشتری دارد.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
مهدی مطیع*
چکیده
انگارة برادری و اخوت در زمان نزول قرآنب ه منزلة نهاد اجتماعی کارآمد و مؤثری در فضای
حمیت و عصبیت جاهلی شکل گرفته بود. این انگاره تصوری خاص از برادری براساس
پیوندهای خونی و سببی، پیمان های قومی و قبیل های، یا عرف اجتماعی و فرهنگی بود که
فارغ از حق یا باطل بودن در زندگی عرب جاهلی رواج داشت. با ظهور اسلام و نزول
قرآن کریم مانند بسیاری دیگر از انگاره ها تغییر معناداری در این تصور اجتماعی ایجاد شد.
روش مردم شناسی فرهنگی درصدد بررسی چگونگی پیدایی و رسوخ این انگاره در ذهن
عرب پیش از قرآ ناست. در مرحلة اول انگارة برادری در فضای جاهلی بررسی م یشود. در
مرحلة دوم تغییرات قرآن در این انگاره پ یجویی م یشود و در مرحلة سوم فهم نهایی
قابل استفاده در همة زمان ها و فرهن گها از قرآ ن برداشت م ی شود. تغییرات ایجادشده
ازجانب قرآن کریم در انگارة برادری را در هفت لایه می توان بررسی کرد که وماً ترتیب
تاریخی ندارد، بلکه از ساختار متنی قرآ ناستنتاج می شود. توجه به مفهوم برادری و ریشة
آن و ارائة معنایی خاص از آن؛ تحلیل نمون ههای مثبت و منفی تاریخی؛ ارتقا ی مفهوم
برادری به سطح ارتباط با برگزیدگان و پیامبران الهی؛ جهت دادن برادری به ارتباطی حقیقی
و ارزش مدار؛ تغییر انگارة اجتماعی برادری؛ شکست سطوت توهم برادری جاهلانه ؛ و
پیش نهاد انگاره ای صحیح از مفهوم برادری که بر ایمان و اخلاق مبتنی می شود و هدف از
آن حصول سعادت در جهان آخرت و کسب رضایت الهی است و ثمرة آن ایجاد فضایی
آرام و سرشار از حمایت و ه مراهی و حتی ایثار در میان افراد جامعه است. استفاده از این
آموزة قرآن در جهان امروز که در سراشیبی انحطاط اخلاقی است هم پیوندها یی حقیقی
در جامعه ایجاد م یکند و هم د لها را در راه رشد و کمال ه مراه می کند.
کلیدواژه ها: انگاره، برادری فرهنگ، قرآن مردم شناسی.
* دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان،mahdimotia@gmail.com
دریافت
حجم: 259 کیلوبایت
یکی از اشکالاتی که در نحوه نگارش #مقالات و متون فارسی دیده می شود ناشی از گرته برداری نحوی یعنی الگو برداری از ساخت جمله بیگانه در زبان مقصد است؛ برای مثال در زبان فارسی:
-این امریکا بود که عراق را علیه ایران تحریک کرد.
+امریکا، عراق را علیه ایران تحریک کرد.
-تکنولوژی می رود که چهره زمین را دگرگون کند.
+تکنولوژی در آینده چهره زمین را دگرگون می کند.
-یک مسلمان باید به وظیفه خود عمل کند.
+مسلمان باید به وظیفه خود عمل کند.
-او دیر یا زود موفق خواهد شد.
+او سرانجام/ درنهایت/ به هر حال موفق خواهد شد.
برگرفته از کتاب مبانی درست نویسی، زبان فارسی معیار، ناصر نیکو بخت، نشر چشمه، ص108
به ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
بسم الله
مردم یک جامعه به طرق گوناگونی با هم تعامل میکنند و از یکدیگر درک متقابـل دارنـد. مانند معانی لغوی زبان که باعث ارتباط بین ذهنیات انسانها ازطریق گفتار میشود یا مفاهیم حقوقی و اجتماعی که درک جمعی و ارتباط متقابل اجتماعی را ایجاد میکند. اما عـلاوهبـر معانی زبانی یا مفاهیم اجتماعی، بعـد دیگـری نیـز در تعـاملات متقابـل یـا درک فـردی و اجتماعی افراد یک جامعه وجود دارد که منشأ بسـیاری از بیـنشهـا، ادراکـات، انگیـزههـا، عملکردهـا، یـا موضـعگیـری هاسـت. ایـن بعـد #انگـاره»(imagination) ذهنـی آدمـی از موضوعات، مسائل، یا مفاهیمی است که نه وماً معادل معنای لغوی و نه منطبق بر مفهـوم اصطلاحی یا قراردادی واژگان است، بلکه بیشتر حاصل فرهنگ و نوع ذهنیـت فـردی یـا اجتماعی او چه به شکل خرد و چه به شکل کلان است. انگاره ها تصورات و ذهنیت خودآگاه یا ناخودآگاه انسانها از واژه ها و مفـاهیم اسـت و شاید عمیقترین بعد ادراکی و مؤثرترین عامل در موضعگیری یا انگیزه های عملکرد آدمـی باشد، هرچند تعریف واضح یا نمود قابل اندازه گیری و محاسبه نداشته باشند. برای مثال، معنای لغوی واژة مالکیت» کاملاً مشخص اسـت و مفهـوم اصـطلاحی یـا تعریف حقوقی آن در کتب و منابع حقوقی یا قراردادها و قـانونهـای مصـوب رسـمی و غیررسمی اجتماعی قابل پیجویی است و به نوعی دربـارة آن اشـتراک نظـر وجـود دارد و درصورتیکه اختلافی رخ دهد یـا احتیـاج بـه داوری و تصـمیمگیـری شـود، اسـتناد بـه مستندات حقوقی آن راه گشاست، اما همین مفهومِ به ظاهر مشخص در انگارة ذهن افراد و یا اجتماعات مختلف بسیار متنوع و در خیلی از موارد تعریف ناپذیر یـا پـیش بینـی ناپـذیر است؛ مثلاً همسر من» یا فرزند من» به نوعی از انگارة مالکیت دربـارة همسـر یـا فرزنـد مربوط میشود. هریک از انسانها متناسب با شـرایط خـانوادگی، فرهنگـی، اجتمـاعی، و روحیات شخصی خودشان تصوری از این مالکیت دارند، این در حالی اسـت کـه معنـای لغوی و اصطلاحی یا تعریف و مفهوم حقوقی یا شرعی آن برای همه یکسان و مشخص است. در این مثال ممکن است شخص بیشترین سختگیریها را دربارة همسرش انجام دهد و محدودیتهای زیادی را برای او اعمال کند یا انتظارات فوق العـادهای از او داشـته باشد با این توجیه که او همسر من» است. یا فرد دیگری در ارتباط با همسر یا فرزنـدش زیاد مسامحه داشته باشد و انگارة ذهنی او از مالکیت معنـای حـداقلی داشـته باشـد و در بسیاری از مسائلِ همسرش مداخله نکند. مواردی که در هیچ تعریفی از مالکیت یا معنایی از این واژه نیامده است.»
مطلب فوق در مقدمه مقاله تغییر #انگاره برادری در قرآن کریم» به قلم دکتر مهدی مطیع آمده است. #انگاره ها» یا تصورات ذهنی» اصطلاحی تازه وارد به حوزه مطالعات قرآنی است که به سرعت مورد توجه پژوهشگران این حوزه قرار گرفته است. بررسی و تحلیل تاثیرات قرآن – تعالیم، تعاریف و اصطلاحات جدیدی که معرفی می کند- بر انگاره های انسانِ هم عصر نزول و پس از آن، می تواند موضوعی درخور توجه برای دانشجویان این رشته، جهت نگارش مقالات علمی-پژوهشی باشد.
کتاب قرآن پژوهی و تاریخ انگاره ها، مجموعۀ مقالات نخستین همایش کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی است که به همت دکتر#فرهنگـمهروش ویراستاری محتوایی شده و توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده است.
سفارش کتاب از طریق: 09360707657
به ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
خامه گر محمد
مدخل
یکی از دلایلی که می تواند پشتوانه این باور باشد که قرآن در همه اعصار پاسخگوی
نیازهای بشری است و می تواند جایگاه مؤثر خود را در جامعه انسانی حفظ نماید»،
تفسیرپذیری بی نهایت آن است. قرآن کتاب محکمی است که چینش و گزینش حروف، کلمات،
عبارتها، آهنگ و معانی آن به اراده خداوند حکیم و آگاه انجام پذیرفته و درجای جای
آن نکته های نهفته، بسیار است.
یکی از ابعاد شگفت انگیز قرآن کریم تناسب آیات آن با یکدیگر است» هر خواننده متفکری با قراءت قرآن و دقت در آیات یسوره ـ چه کوچک و چه بزرگ ـ به نظم و ارتباط شگفت انگیز آن پی می برد.
نظریه تناسب آیات هر سوره همچون سایر مباحث قرآنی با مخالفتها و موافقتهای بسیاری روبرو شده و جنجالهای فراوانی را برانگیخته است؛ آن چنان که برخی مقتضای اعجاز قرآن را از هم گسیختگی آیات آن دانسته1 و برخی وحدت و یکپارچگی منطقی و ادبی سوره های قرآن کریم را معجزه همه معجزه های دیگر2 شمرده اند.
آنچه در
این مجال مورد نظر است چیزی فراتر از تناسب و ارتباط آیات است و آن وحدت غرض است.
وحدت هدف سوره» به دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش مهم است که: آیا مجموع آیات
سامان یافته در یک سوره، هدف خاص و معینی را دنبال می کند و یا هر سوره مشتمل بر
آیاتی است که هر چند در بین برخی از آنها تناسب وجود دارد؛ اما در مجموع درسهای
پراکنده ای را تشکیل می دهند که چه بسا تناسب شایان توجهی میان آنها نباشد؟
اگر هر سوره دارای غرض واحدی است، ارتباط آیاتی که مضامین گوناگونی دارد چگونه است؟
مثلاً اگر سوره بقره یک غرض محوری و اصلی داشته باشد؛ مطالبی همچون تقسیم انسانها
به سه گروه، جریان حضرت آدم، داستان بنی اسرائیل و احکام شرعی مطرح شده در سوره و
سایر مباحثی که هر یک فضای خاصی دارد چگونه با یک هدف واحد مرتبط خواهد بود! آیا
جمع میان این امور پراکنده، کشف یک واقعیت است یا تکلفی بی حاصل!
اگر نظریه
وحدت غرض سوره ها» به بار نشیند و سیمای آن از پس زنگار شبهات رخ نماید، آثار و
برکات آن در همه مباحث قرآنی اعم از علوم قرآنی و کتب تفسیری آشکار خواهد
شد.
از دیرباز هر محققی که از دریچه تناسب آیات به سوره های قرآن نگریسته و ارتباط
آنها را در مجموع سوره درک کرده است با شور و شعف بسیاری از اهمیت والای این علم
سخن گفته است.
ابن عربی در کتاب سراج المریدین می نویسد:
ارتباط
آیات قرآن با یکدیگر به حدی است که همچون یک کلمه، معانی آن منسجم و مبانی آن
منتظم، و علم بسیار ارزنده ای است که خداوند به روی ما راهی بدان گشود، چون برای
آن اهلی نیافتیم ناگزیر، بر آن مهر زده و بین خود و خدا قرار داده و به وی
برگرداندیم.»3
از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره تنها مجموعه ای
از آیات پراکنده و بی ارتباط نیست، بلکه وحدتی فراگیر بر هر سوره حاکم است که
پیوستگی آیات را می رساند.4 ایشان در مقدمه هر سوره، فشرده ای از مطالب گسترده آن
را آورده و اهداف و غرض اصلی سوره را بر شمرده است و بسیاری از برداشتهای تفسیری
خود را بر پایه غرض اصلی سوره بنا کرده است.
در آغاز قرن اخیر نیز شیخ محمد عبده صاحب تفسیر المنار» همین نظریه را دنبال و مسأله الوحدة الموضوعیة للسور» را مطرح کرده و اصرار دارد که فهم هدف هر سوره کمک شایانی است به مفسر، تا به طور دقیق، به معانی آیات هر سوره نزدیک شود. شاگرد وی رشیدرضا در تفسیر المنار، این نظر استاد را به خوبی توضیح داده است.5 دکتر عبدالله محمود شحاته که کتاب اهداف و مقاصد سوره های قرآن کریم» را به منظور تبیین هدف هر سوره تألیف کرده است، با پافشاری بر اهمیت این روش در تفسیر قرآن بر ضرورت و ارزش آن تأکید می کند. خلاصه آن که گر چه پیشینیان به اهمیت و ارزش تناسب و ارتباط آیات پی برده بودند، اما قرآن پژوهان متأخر ضمن تأکید بر روابط آیات، آن را از منظر جدیدی نگریسته و اعلام کرده اند که هر سوره دارای محور و غرض واحدی است که در نشان دادن به هم پیوستگی آیات نقش بسزایی دارد، و اولین وظیفه هر مفسر پیش از ورود به تفسیر آیات، به دست آوردن و کشف روح حاکم بر سوره هاست، تا در پرتو قرآن بتواند به مقاصد و جزئیات سوره دست یابد.
2. مفهوم وحدت غرض سوره ها»
نظریه
وحدت غرض آیات سوره های قرآن» از مباحثی است که در سالهای اخیر مورد توجه خاص
برخی قرآن پژوهان و علاقه مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است؛ اما از آنجا که
چارچوب و مرزهای آن به درستی تبیین نشده مخالفتهای بسیاری را برانگیخته است. از
سوی دیگر موافقان و طرفداران وحدت غرض سوره ها نیز هر کدام یکی از ابعاد این فرضیه
را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب گوناگون آن پرداخته اند. بنابراین تبیین
معنای دقیق وحدت غرض سوره ها» به عنوان یکی از مقدمات تصوری این نظریه باید مورد
توجه و عنایت قرار گیرد.
قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده اند که هر سوره دارای هدف و پیامی
جامع است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حدّ
جامع به عنوان جان و روح سوره» یاد کرده اند که در کالبد هر سوره جریان دارد و بر
مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سلطه و اشراف دارد.6
دکتر عبدالله محمود شحاته می نویسد:
وحدت غرض سوره های قرآن کریم به این معنی است که باید پیام سوره ها را اساس فهم آیات آن سوره تلقی کرد؛ از این رو لازم است غرض سوره به عنوان محور و مدار فهم آیاتی مدّ نظر باشد که پیرامون همان غرض نازل شده اند.»7
از عبارت یادشده می توان نتیجه گرفت که از نظر دکتر شحاته، وحدت غرض سوره یعنی؛ کشف وحدت جامع و حاکم بر هر سوره که مفسر در پرتو آن می تواند به مقاصد و محتوای سوره دست یابد.
سید قطب برای ترسیم وحدت جامع و روح کلی هر سوره از تعبیر دقیق تری استفاده کرده است، او می نویسد:
از جمله هماهنگی های هنری در قرآن، تسلسل معنوی موجود بین اغراض و سیاق آیات و تناسب آنها در امر انتقال از غرضی به غرض دیگر است.»8
از نظر سید قطب، هر سوره دارای یک هدف اصلی است و محتوای سوره با محورها و مقاصد فرعی قابل تفکیک است و هر دسته از آیات به لحاظ تناسب درونی و ارتباط نزدیکی که با یکدیگردارند ذیل یک محور فرعی قرار می گیرند. این محورها در یک نکته اصلی و اساسی که هدف و غرض اصلی سوره را تشکیل می دهد مشترکند. بنابر این لازمه طبیعی اعتقاد به وحدت غرض سوره ها این است که به ارتباط سامان مند و منطقی آیات با یکدیگر معتقد باشیم؛ به گونه ای که بتوان در یک نمودار درختی همه آیات را از طریق محورها و عنوانهای فرعی به یک عنوان و غرض اصلی اتصال داد.
قرآن پژوهان و مفسرانی که به این روش در تفسیر قرآن و فهم مقاصد آن گرایش دارند در کتابهای خود تلاش کرده اند بخشی از قرآن یا همه آن را از این نگرش به نمودار کشند. آنان برای هر سوره مقدمه، مقاصد و خاتمه در نظر گرفته و سعی کرده اند محتوای هر سوره و آیات به ظاهر پراکنده را در این چهارچوب قرار دهند.
از این جمله می توان به تلاشهای سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن» و سعید حوّی در الأساس فی التفسیر»، دکتر سید محمدباقر حجتی و دکتر بی آزار شیرازی در تفسیر کاشف»، محمد رشید رضا در المنار» و دکتر عبدالله محمود شحاته در کتاب اهداف و مقاصد سوره ها» اشاره کرد.
محمد محمد المدنی نیز در کتاب المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النساء» نمودار محتوایی سوره نساء را ترسیم کرده است. استاد محمدهادی معرفت همین روش را درباره سوره حمد و بقره در کتاب گرانقدر التمهید» به کار برده است.
همه قرآن پژوهان و مفسرانی که به وحدت غرض سور معتقدند بر این نکته پای می فشارند که چنین وحدتی نه تنها در سوره های کوچک یا متوسط قرآن، بلکه در سوره های بزرگ و حتی سوره بقره نیز حاکم است. سید قطب به صراحت اعلام می کند که این شیوه همگانی تمامی سوره های قرآن است و سوره های بلندی همچون سوره بقره ازاین قاعده مستثنی نخواهند بود.9
باید افزود که منظور از وحدت غرض سوره ها این نیست که هر غرض فقط در یک سوره مطرح شده است و سوره های دیگر درباره آن هیچ سخنی ندارند، و این گونه نیست که هر فصل مشتمل بر مباحثی است که سایر فصول از آن خالی است. خلاصه آن که نمی توانیم سوره های قرآن را به مثابه فصول مختلف قرآن به حساب آوریم.
به عبارت دیگر، وحدت غرض سوره ها تنها بر این نکته تأکید دارد که آیات به ظاهر پراکنده هر سوره یک هدف مشخص را دنبال می کنند که در پرتو آن از نظمی معجزه آسا و ارتباط سازوار و منطقی برخوردار می شوند. اما اگر سوره ملک درباره ربوبیت الهی سخن می گوید و این غرض محور اصلی آن را تشکیل می دهد هرگز به این معنی نیست که بحث ربوبیت الهی در هیچ سوره دیگری مطرح نشده و همه آیات آن در این سوره جمع شده است. کسی که کمترین آشنایی با قرآن کریم و اسلوب آن داشته باشد می داند که داستان حضرت موسی (ع) یا جریان حضرت آدم(ع) بارها در قرآن کریم تکرار شده است، ولی در هر سوره به تناسب غرض و محور اصلی سوره از یک بعد بدان پرداخته شده است.
آنچه تاکنون از قدما و متأخرین نقل شد به خوبی اهمیت و جایگاه نگرش جامع گرایانه» را به سوره های قرآن در فهم مقاصد و پیامهای قرآن آشکار می سازد، اما باید بر این مجموعه، فوائد، کاربردها و دستاوردهای علمی و عملی بررسی موضوعی سوره را نیز افزود تا اهمیت دوچندان این روش درعصر کنونی آشکار گردد و زمینه استقبال عمومی از این سبک جدید تفسیری فراهم آید.
دریافت مقاله
دریافت
محمدجواد محسنی*
چکیده
امروزه با افزایش انتقادهای نظری از رویکرد اثباتگرایی، بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و انسانی به جای جمعآوری دادههای کمی و تحلیلهای آماری، بر روشهای کیفی تحقیق تأکید میورزند. یکی از روشهای بسیار رایج پژوهشهای کیفی، تحلیل گفتمان انتقادی است. تحلیل گفتمان انتقاد ی، به لحاظ فلسفی مبتنی بر ساختگرایی است که با تأکید بر عاملیت انسانی، واقعیت را به سازههای انسانی تقلیل میدهد. این نوشتار با اشاره به استامات منطقی مبانی سازهگرایانة تحلیل گفتمان انتقادی، به این نتیجه می رسد که این دیدگاه بهلحاظ معرفتشناختی به نسبی گرایی ، سفسطه و ا نک ار شناخت ، نسبیت ارزشی ،خودمتناقض بودن، امتناع صدق و کذب، و امتناع اخلاق منجر میشود.
کلیدواژه ها: گفتمان، تحلیل گفتمان، انتقادی، زبان، قدرت، ایدئولوژی، سازهگرایی.
* دانشجوی دکتری جامعه شناسی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی jawadmohseni@gmail.com
مقاله دریافت
مطالعه موردی: نقش و جایگاه علی بن ابیطالب(ع) در متون معماری(کتیبه ها) و فتوت نامه های سده های هفتم تا دهم
نسیم خلیلی 1
مهدی فرهانی منفرد 2
چکیده
این مقاله با هدف مطالعه شخصیت اسطورهای علی بن ابیطالب(ع) در سده های میانه تاریخ ایران و در گستره متداخلی از حوزههای معماری، ادبیات، فرهنگ عامه و تصوف نگاشته شده است. نویسنده با بهره جستن از رویکرد نظریه ادبی بینامتنیت و مبتنی بر روش رولان بارت، متفکر فرانسوی، کوشیده است نشان دهد چگونه وجهی اسطورهای از این شخصیت مهم اسلامی در کنار شخصیت تاریخی ایشان ایجاد و در طول سدهها و از طریق شبکه فرهنگی درهمتنیده ای بازتولید شده است.
کلیدواژه ها: بینامتنیت، رولان بارت، علی بن ابیطالب(ع)، کتیبه ها، فتوتنامه ها.
1. دانشجوی دکتری رشته تاریخ ایران میانه، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران nasimabk@yahoo.com رایانامه مسؤول مکاتبات
2. دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران m.f.monfared@gmail
دریافت مقاله
شادی نفیسی 1*
حسین افسردیر 2
چکیده
بینامتنیت از جمله مباحث نوین در حوزه مطالعات ادبی است که به بررسی روابط بین دو متن می پردازد. نظریه پردازان مختلف با خاستگاه ها و تحلیل های متفاوتی به تبیین این روش پرداخته اند. ژنت از جمله مشهورترین نظریه پردازان متأخر در این زمینه است که به تفصیل به طبقه بندی
انواع روابط بینامتنی و تحلیل چگونگی آنها پرداخته است. از بین متون دینی، ارتباط نهج البلاغه با قرآن، به ویژه با توجه به این که امام علی )ع( قرآن ناطق دانسته شده اند و بر معیت ایشان با قرآن تأکید شده است، همواره مورد عنایت شارحان نهج البلاغه بوده است. استفاده از روش بینامتنیت در تحلیل این رابطه، ن هتنها به تعمیق فهم ما از قرآن و نهج البلاغه کمک م یرساند، بلکه به استانداردسازی روش بررسی آنهم کمک م یکند. استفاده از این روش، کارکردهای مختلفی دارد که یکی از آن ها در جهت تصحیح متون است. در این مقاله با این هدف به بررسی نهج البلاغه پرداخته ایم و نشان داده ایم که توجه به این رابطه به شناسایی تصحیف، درج و اضطراب در متن نهج البلاغه کمک می کند. تصحیف گاهی در حرکات واژگان و گاهی در ریشه واژهها صورت گرفته است. ده نمونه از این دو نوع تصحیف در نهج البلاغه یافت شد. آسیب دیگر، درج یک یا چند واژه در متن حدیث بود. در نهج البلاغه دو نمونه از این نوع آسیب وجود داشت. آسیب دیگر اضطراب متن حدیث است. از این نوع آسیب تنها یک مورد در نهج البلاغه یافت شد.
کلیدواژه ها: بینامتنیت، رابطه نهج البلاغه با قرآن، تصحیح متن، تصحیف، حدیث مضطرب،حدیث مدرج.
1. دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران )نویسنده مسئول( shadinafisi@ut.ac.ir
2. دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران h.afsardyr@ut.ac.ir
دریافت مقاله
مهدی غیاثوند
چکیده
اگر در پی آن باشیم که ایدة بینامتنیت کریستوا را در قامت یک هرمنوتیک در نظر آوریم،میتوان گفت که چنین امری از مسیر تحلیل او از سوژة مؤلف/خواننده و از سویدیگر تحلیل او از متن میگذرد. پویایی سوژه از یکسو سوژة در فرآیند و پویایی متن ازسویدیگر -بینامتنیت، متن زایشی و امر نشانهای- به پویایی خوانش و در پی آن تأویل منجر خواهد شد. ثمرة این پویایی چیزی جز کنار رفتن مفاهیمی چون قطعیت معنا، اصالت، یکتایی آن نخواهد بود و تا حدود زیادی فضا برای تکثر خوانشها باز خواهد بود. این نوشتار در اندیشة آن است تا پس از مروری بر عناصر دخیل در شکلگیری مفهوم بینامتنیت و به طور کلی منظومة فکری کریستوا، نظیر مکالمهگرایی باختین، زبانشناسی سوسوری و آراء بارت در باب متن به ترسیم سیمای این هرمنوتیک مورد اشاره بپردازد. هرمنوتیک مذکور، نه پیشنهاد نوعی روش و نه نا ر به معنایی قطعی، یگانه و مؤلف محور است؛ بلکه بر وجوه تاریخی، متکثر و برخوردار از بستر اجتماعی و ی و. . . متن و معنا تأکید کرده و گونهای فهمشناسی مبتنیبر زبانشناسی و روانشناسی ارائه میکند که کاملا در یک فضای پساساختارگرایانه و پست مدرن طرح میشود.
واژگان کلیدی: بینامتنیت، تأویل، امر نشانهای و نمادین، جایگشت، معنازایی، متنزایشی و متن اهری
دانشجوی دکتری فلسفه غرب معاصر،دانشگاه تهران mahdi.ghiasvand@gmail.com
دریافت مقاله
یکی از ویژگی های ممتاز قرآن صحنه های شگفت انگیز آن است که چشم ها را به خود خیره می کند و موجی از حرکت و نشاط را در دل مخاطبان بر می انگیزد. در موارد بسیاری تنها با تعابیر و واژه هایی صرف، در قرآن روبرو نیستیم بلکه روبه روی تصاویری زنده و مجسم هستیم که با ما سخن می گویند، و به عبارتی در مواجهه با این تعابیر، به جای آنکه ما خواننده باشیم گویا بیننده هستیم . قرآن به کمک الفاظی ظاهرا ساده و معمولی صحنه ها و تصاویری می آفریند که تا قیامت زنده هستند و نقش بی بدیل و تاثیر گذار آنها بر دلها غیر قابل انکار است. در این جستار به روشها و ابزارهایی اشاره می کنیم که قرآن با استفاده از آن ها، صحنه هایی هنری و زنده خلق می کند و تابلو های جذابی را به نمایش می گذارد.
کلید واژگان: تشبیه، استعاره، کنایه
دریافت فایل
به کانال ما در پیام رسان ایتا بپیوندید
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
از عوامل انحراف از زبان معیار که مقالات علمی باید مطابق آن نوشته شوند؛ هرگونه فضل فروشی و تظاهر به ادبی نویسی، کاربرد واژگان نا متناسب با مقام مخاطب است که شامل موارد زیر می باشد:
الف/کلی گویی و ابهام و بکارگیری کلمات پررمز و راز؛ مانند:
ایران در دریای خزر منافعی دارد که تاثیر آن غیر قابل انکار است.
ب/کاربرد و ازدحام صور خیال؛ مانند:
حدیث باران و برکت آسمان بر سفره خاک
ج/ادبی نویسی و کهنه نگاری؛ مانند:
طیف وسیعی از دانشجویان قصد ادامه تحصیل دارند.
مقاله او زیر بی رحمانه ترین انتقادات قرار گرفت.
طرح زوج و فرد خودروها، مرهمی است بر زخم نمک خورده ترافیک کلان شهر غول پیکری به نام تهران.
برگرفته از کتاب مبانی درست نویسی، زبان فارسی معیار، ناصر نیکو بخت، نشر چشمه، ص111-112
به کانال ما در پیام رسان ایتا بپیوندید
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
کاربرد افراطی کلمات غیر ضرور بیگانه در حالیکه معادل فارسی آنها در زبان مردم متداول است، از موارد انحراف زبان معیار تلقی می شود؛ و باید از آن خودداری کرد به ویژه در متون علمی. ازجمله:
الف)فرنگی مآبی
چنین متدی در پروژه های تحقیقاتی، یک متد کلاسیک است.
چنین روشی در طرحهای تحقیقاتی، روشی سنتی است.
فاکتور های موثر در رشد قیمتها کدامند؟
عوامل موثر در رشد قیمتها کدامند؟
ب)عربی مآبی
حیات آدمی با مرارتهای عمده ای مواجه است.
زندگی آدمی با تلخکامیهای زیادی همراه است.
ج)ترکیب عربی و فرنگی
استرس فی نفسه مهلک نیست.
فشار عصبی به تنهایی کشنده نیست.
آیتم بعدی، استرداد اماکن به ادارات دولتی است.
مرحله بعدی، بازگرداندن . به ادارات دولتی است.
برگرفته از کتاب مبانی درست نویسی، زبان فارسی معیار، ناصر نیکو بخت، نشر چشمه، ص112-114
به ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
یکی از اشکالاتی که در نحوه نگارش #مقالات و متون فارسی دیده می شود ناشی از گرته برداری نحوی یعنی الگو برداری از ساخت جمله بیگانه در زبان مقصد است؛ برای مثال در زبان فارسی:
-این امریکا بود که عراق را علیه ایران تحریک کرد.
+امریکا، عراق را علیه ایران تحریک کرد.
-تکنولوژی می رود که چهره زمین را دگرگون کند.
+تکنولوژی در آینده چهره زمین را دگرگون می کند.
-یک مسلمان باید به وظیفه خود عمل کند.
+مسلمان باید به وظیفه خود عمل کند.
-او دیر یا زود موفق خواهد شد.
+او سرانجام/ درنهایت/ به هر حال موفق خواهد شد.
برگرفته از کتاب مبانی درست نویسی، زبان فارسی معیار، ناصر نیکو بخت، نشر چشمه، ص108
به ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
نسخه انگلیسی کتاب فهم قرآن در پرتو انجیل و تورات/انتشارات راتلج - 2010
نوشته: گابریل سعید رینولدز
مدعای نویسنده در این کتاب، ارائه شیوه ای جایگزین برای خوانش قرآن است که بر اساس آن، به جای تکیه بر تفاسیر سنتی مسلمانان، از کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان (تورات و انجیل) برای این مهم استفاده شود. به گفته گابریل در مقدمه، مفسران اسلامی به دلیل گرایشهای دینی و مذهبی خود، داستانهای قرآن و کتاب مقدس مسیحیان و یهودیان را به گونه ای تفسیر کرده اند که گویی اینها کاملا منفک از یکدیگر است. در کتاب حاضر، تلاش شده تا پیوند میان قرآن، تورات و انجیل بار دیگر مورد تأکید قرار گیرد.
به کانال ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
بسم الله
امروزه تفاوت مشهودی در آثار مکتوب اسلام پژوهان غیر مسلمانی (# مستشرقین) مانند #آرتورـجفری، #جانـآربری و دیگران که بر روی متن قرآن کریم و واژگان و ریشه های زبان شناسی این کتاب مقدس تحقیق کرده اند با مقالات و آثاری که امروزه در غرب به چاپ می رسد دیده می شود؛ که ناشی از تغییر رویکرد آنها در مواجهه با اسلام و قرآن کریم است. دو رویکرد اسلام شناسی مخاطب محور،که امروزه مورد توجه بسیاری از اسلام پژوهان غیر مسلمان قرار گرفته است، و اسلام شناسی متن محور که مبتنی بر اصول و روشهای نقد ادبی است؛ مطلبی است که آقای دکتر # حسنـانصاری عضو هیئت علمی موسسه مطالعات عالی پرینستون در یادداشت زیر به تبیین آن پرداخته است.
من مکرر در نوشته ها و سخنرانی ها و مصاحبه هایم گفته ام که میان اسلام شناسی دوران شرقشناسی غرب در سده نوزدهم و تا نیمه سده بیستم و آنچه امروز به عنوان اسلام شناسی در دانشگاه های غرب مطرح است باید فرق گذاشت. یکی از این تفاوت ها مربوط است به شیوه و محتوا و دامنه های پژوهش. سنت شرقشناسی از قرن نوزدهم سنتی مبتنی بر فیلولوژی تاریخی و نقد متن و بررسی های متنی بود. به همین دلیل تصحیح متون و بررسی های زبانی تاریخی و ارزیابی اسناد مکتوب در هر پژوهشی ضروری دانسته می شد. مستشرقان در غرب در طول سده نوزدهم و اوائل سده بیستم صدها متن اساسی را در حوزه ادب و تاریخ و دین منتشر کردند. درباره اصالت متن ها و درباره میزان موثوقیت روایات و مقایسه متن های روایت ها هزاران کتاب و مقاله منتشر شد. این سنت در اسلام شناسی غربی چند دهه است با تغییراتی اساسی روبروست. البته سنت تصحیح متون و بررسی های سندی و متن محوری در مطالعات اسلامشناسی در غرب به ویژه در شماری از موضوعات همچنان ادامه دارد، گرچه شیوه ها و رویکردهای مطالعاتی و تحلیلی تغییر کرده است. اما باید این را هم متذکر شد که به دلائل مختلف بخش زیادی از آنچه امروزه در اسلام شناسی غربی منتشر می شود با آن سنت تفاوت دارد. یکی از این دلائل به محدوده مخاطبان بر می گردد. بسیاری از کتاب هایی که در یکی دو دهه اخیر در حوزه اسلام شناسی (و ایرانشناسی) در غرب منتشر می شود برای مخاطب عمومی و علاقمند برای آشنایی با اسلام (و ایران) است. بخشی از این کتاب ها درصدد ارائه برداشتی کلی و سنتزی درباره اسلام و تاریخ و الهیات و حقوق اسلامی است. بخشی به عنوان مطالعات تطبیقی میان اسلام و دیگر ادیان و تمدن هاست. بدین ترتیب در سال های اخیر کتاب های زیادی به عنوان مطالعاتی مقدماتی و یا عمومی در این حوزه منتشر شده.
بخش قابل توجه دیگری از آنچه در چند دهه اخیر در حوزه مطالعات اسلامی و ایرانی در غرب منتشر شده و عمدتا در اینجا مقصودم مقالات است پژوهش هایی است که مشابه آنها هم در چند دهه اخیر در جهان اسلام رشدی روزافزون داشته؛ مقالاتی با ماهیتی تراجم نگاری، کتابشناختی، توصیفی (شرح گزارش های تاریخی و توصیف گزارش های منابع) و بر پایه تتبع در منابع اصلی (گاهی با واسطه تحقیقات تتبع محور در حوزه های فقه و حدیث و تاریخ که اصلا در کشورهای اسلامی منتشر می شوند). این نوع منشورات البته مفیدند؛ خاصه اگر موضوع بی سابقه ای را مورد بررسی قرار داده باشند. اما این را هم باید توجه داشت که ماهیت این قبیل پژوهش ها تفاوتی جوهری با آنچه در خود جهان اسلام به زبان های عربی و فارسی و ترکی و غیره منتشر می شوند ندارند. در واقع تفاوت بیشتر در زبان ارائه آنهاست که عمدتا انگلیسی است. به همین دلیل معتقدم باید نوشته های مشابه در زبان های غیر غربی هم به اندازه مقالات منتشره در زبان های اروپایی مورد توجه قرار گیرند و در تاریخچه تحقیقات مرتبط مورد ارجاع قرار گیرند (کاری که متأسفانه در بسیاری مواقع از آن غفلت می شود). همه این مقالات در سنت های علمی منتشر می شوند و تمایزهای سابق آکادمیک و غیر آکادمیک و یا شرقشناسی و غیر شرقشناسی در مورد آنها در بسیاری موارد دیگر کارایی ندارد. وانگهی الآن در کشورهای اسلامی چندین دهه است که پژوهش های تاریخی دانشگاهی گسترش پیدا کرده و دامنه آن بسی فراتر از محصولات اسلام شناسی در غرب رفته است. در این راستا بسیاری از نوشته ها و مقالات به زبان های فارسی و عربی در فلسفه اسلامی، در فقه و حدیث و در دانش رجال و تراجم نگاری از سوی نویسندگان سنت اسلام شناسی می بایست مورد توجه و ارجاع قرار گیرند. گاهی متأسفانه شاهد این هستیم که نویسندگان هر دو سوی سنت های درون اسلامی و اسلام شناسی غربی نسبت به محصولات کارهای یکدیگر عنایت کمی نشان می دهند. بسیاری از آنچه من در زبان فارسی در طول سال های گذشته در حوزه های مطالعات شیعی و ایرانی و اسلامی شاهد انتشارشان در کشور بوده ام از نمونه های خارجی اگر بهتر نبوده اند باری به هیچ روی مرتبه و نمره علمی پایین تری ندارند. تنها تفاوت در زبان انتشار است.»
به کانال ما در پیام رسان ایتا بپیوندید.
https://eitaa.com/QuranHadithresearches
درباره این سایت